Lichamelijke oorzaken van overgewicht / Deel 1

De eerste twee delen van deze artikelenreeks helpen u bij het herkennen van de struikelblokken. Deel 3 en 4 leggen uit hoe u deze uit de weg kunt ruimen als u ze bij u zelf heeft herkend. Deel 5 en 6 laten zien hoe u deze oorzaken van overgewicht kunt voorkomen.

Dit eerste deel helpt u bij het herkennen van de hormonale stoornis het ‘hyperinsulinemie-syndroom’ – waarbij het gewicht vooral rond het middel zit – en het herkennen van een koolhydraatverslaving die hier weer de oorzaak van kan zijn.

In het volgende deel komen het herkennen van een verminderd verzadigingsgevoel, een verlaagde verbranding en schildklierproblemen aan de orde.

U beweegt voldoende, u eet niet te veel en valt desondanks niet meer af. Misschien heeft dat een lichamelijke oorzaak. Overgewicht is namelijk net als koorts: het is een symptoom van een onderliggend probleem dat u laat ‘struikelen’ bij uw pogingen om gewicht te verliezen. Er bestaan verschillende lichamelijke oorzaken die succesvol afvallen in de weg kunnen staan. Deze oorzaken moeten allemaal op een andere manier behandeld worden.

U zou toch heel raar staan te kijken als u bij de huisarts binnen kwam en uw arts zei, nog voor u ging zitten: ‘U krijgt van mij een ontstekingsremmer’, zonder eerst te onderzoeken wat er met u aan de hand is. Toch gebeurt dit al tientallen jaren bij de behandeling van overgewicht. Er wordt een dieet en een bewegingsadvies gegeven, zonder rekening te houden met de mogelijke andere oorzaken van gewichtstoename.

Visie overheid schiet tekort

Zelfs in de ‘Nota Overgewicht’ van 23 maart 2009 van het Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport schrijft de overheid: ‘Als mensen minder eten en meer bewegen, stopt vanzelf de toename van hun gewicht.’

Hoe kan de overheid nu denken dat een ‘meer-van-hetzelfde-beleid’ in de nabije toekomst zal werken, terwijl met deze aanpak al 30 jaar geen resultaat behaald is. En dat terwijl het er bovendien op lijkt dat de overheid – gezien de toename van overgewicht bij kinderen – met deze aanpak ook de strijd voor de volgende generatie verloren heeft.

U hoeft alleen maar om u heen te kijken om te zien dat het overgewicht nog steeds toeneemt in Nederland.

Topje van de ijsberg

Natuurlijk neemt ons gewicht toe als we via voeding meer energie binnen krijgen dan we verbruiken; dat weet iedereen. De voeding bevat dan te veel calorieën of er wordt, door te weinig beweging, te weinig verbrand. Dit wordt een positieve energiebalans genoemd. Als u dagelijks maar een beetje meer eet dan u verbruikt, wordt u langzaam zwaarder. Te veel eten en te weinig bewegen als oorzaak van een positieve energiebalans is echter maar het topje van de ijsberg wat betreft de overgewichtproblematiek.

Lichamelijke oorzaken

Het is niet terecht om iemand met overgewicht in alle gevallen de schuld te geven van de gewichtstoename. Een positieve energiebalans kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een verlaagde verbranding die weer zijn oorzaak kan vinden in onopgemerkte schildklierproblemen. Deze problemen kunnen, op hun beurt, weer veroorzaakt worden door een tekort aan jodium. En u heeft sneller een jodiumtekort dan u denkt, want volgens medici hebben één miljoen Nederlanders een jodiumtekort en wordt dit, door verkeerd overheidsbeleid, alleen maar erger.

Ook verkeerde voeding kan overgewicht veroorzaken. Maar hoe kunt u nu weten dat Fristi-drinkyoghurt zeer ongezond is voor kinderen? Dit product bevat namelijk fructose, waardoor de verzadigingssignalen bij een kind kunnen worden verstoord. Ook heeft een kind door Fristi te drinken een verhoogd risico op diabetes type I en type II.

Maar het kan nog erger: Uit zeer recent onderzoek blijkt dat een ongezonde leefstijl niet alleen gevolgen kan hebben voor de eigen gezondheid, maar ook – onder bepaalde omstandigheden – voor de gezondheid en het gewicht van kinderen, kleinkinderen en achterkleinkinderen.

Al deze lichamelijke stoornissen hebben één ding gemeen: Ze veroorzaken, net als te veel eten en te weinig bewegen, een gewichtstoename en kunnen succesvol afvallen in de weg staan.

Gewichtstoename is als koorts

Gewichtstoename kunt u vergelijken met koorts. Koorts kan, net als gewichtstoename, verschillende oorzaken hebben. Koorts kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door een longontsteking of griep. Iedereen weet dat deze ziekten geheel verschillend behandeld moeten worden. Voor een longontsteking krijgt u antibiotica en voor de griep het advies om een tijdje rustig aan te doen. Zo is het ook met gewichtstoename. Gewichtstoename kan verschillende oorzaken hebben die allemaal op een verschillende wijze behandeld moeten worden.

Het advies om gezonder te eten en meer te bewegen is op zich altijd een goed advies. De mensen die er ongezonde eetgewoontes op na houden en veel te weinig bewegen, zullen door dit advies het meeste gewicht kwijt raken. Anderen, bij wie ongemerkt een lichamelijke oorzaak meespeelt, zullen maar heel moeilijk of helemaal geen gewicht verliezen. Als uw gewicht toeneemt moet u daarom eerst weten waardoor dit wordt veroorzaakt voordat u met succes kunt afvallen.

Hyperinsulinemie-syndroom

Een chronisch te hoge insulinespiegel is een hormonale stoornis die zich kenmerkt doordat u gewicht rond uw middel vasthoudt en u vaak honger heeft, vooral direct na een koolhydraatrijke maaltijd. Dit wordt het hyperinsulinemie-syndroom genoemd. Daarbij is het lichaam minder gevoelig geworden voor het hormoon insuline; dit heet insulineresistentie. Insuline zorgt er, onder andere, voor dat de lichaamscellen brandstof in de vorm van suiker uit het bloed opnemen. Bij insulineresistentie is er echter veel méér insuline nodig om de bloedsuikerspiegel binnen de normale waarden te houden. Hierdoor ontstaat een chronisch verhoogde insulinespiegel, terwijl de bloedsuikerspiegel nog binnen de voor het lichaam gezonde waarden ligt.

De diagnose hyperinsulinemie-syndroom wordt vaak gemist doordat er alleen een nuchtere bloedsuikerwaarde wordt bepaald. Voor de diagnose van het hyperinsulinemie-syndroom is echter – naast een nuchtere bloedsuiker – ook een nuchtere insulinebepaling noodzakelijk. Met deze twee waarden kan via een formule worden berekend of er sprake is van het hyperinsulinemie-syndroom. Dit eenvoudige extra bloedonderzoek geeft iemand die op weg is om overgewicht en diabetes type 2 te ontwikkelen jaren de tijd om zijn leefstijl aan te passen om dit te voorkomen.

Het is niet terecht om iemand met overgewicht in alle gevallen de schuld te geven van de gewichtstoename.

Door een chronisch te hoge insulinespiegel kunnen de hersenen, via een ingewikkeld proces, ten onrechte ‘denken’ dat er sprake is van verhongering. Zo ontstaat een vicieuze cirkel, waarbij de lichamelijke activiteit afneemt en de eetlust toeneemt. Op hun beurt nemen hierdoor hyperinsulinemie en overgewicht ook weer toe.

Als vrouw heb je na de overgang 40% kans op het hyperinsulinemie-syndroom. Mensen die langdurige veel voeding met snel verteerbare suikers en andere geraffineerde producten (o.a. brood, aardappels, rijst, snoep en koek) hebben gegeten, hebben een verhoogd risico om dit syndroom te krijgen.

In Nederland komt het hyperinsulinemie-syndroom voor bij 34% van de mannen en 24% van de vrouwen. Het is het voorstadium van diabetes type 2, en kan overgewicht veroorzaken doordat er wel snel vet wordt opgeslagen maar geen vet wordt verbrand. Hierdoor valt u door extra lichaamsbeweging geen gram af.

Koolhydraatverslaving

Het hyperinsulinemie-syndroom, mogelijk gevolgd door diabetes type 2, is vaak het gevolg van een koolhydraatverslaving doordat er dan steeds weer voor hoog glykemische, snel verteerbare, koolhydraatrijke voeding wordt gekozen. Als u een koolhydraatverslaving heeft, krijgt u emotionele klachten als u probeert minder koolhydraatrijke voeding te eten. Ook snoept u meer als u bijvoorbeeld gespannen, somber of verdrietig bent. Deze aandoening wordt veroorzaakt door een afwijking in het serotonineniveau. Serotonine wordt ook wel het gelukshormoon genoemd. Door het eten van voeding met veel snel verteerbare koolhydraten zoals snoep, koek, brood en chips en weinig eiwitten produceert het lichaam meer serotonine, waardoor je je beter kunt gaan voelen. Als je zo’n verslaving niet opmerkt, kan het zijn dat je jarenlang de verkeerde keuzes maakt in voeding; dan is een koolhydraatarm dieet bijna een onmogelijke opgave en dus geen optie om gewicht te verliezen.

Gezondheidsinstanties willen het eetgedrag dat hoort bij een koolhydraatverslaving vaak via gesprekstherapie corrigeren. Een gesprekstherapie over eetgedrag kan heel nuttig zijn, maar praten verhoogt het serotonineniveau niet en dat is nou juist de kern van het probleem bij een koolhydraatverslaving.

Het verhogen van het serotonineniveau is daarom de enige manier om een koolhydraatverslaving te overwinnen. Afkicken van koolhydraten werkt ook niet. Vrouwen met het premenstrueel syndroom hebben een verhoogd risico op een koolhydraatverslaving. Dat geldt ook voor mensen die lijden aan een lichte winterdepressie of boulimie.

Cora de Fluiter

www.coradefluiter.nl