Heilzame werking van de natuur | Natuurlijk Welzijn

Dit had een kort artikel kunnen worden. Ik moet sinds enkele maanden veel (beeld)bellen en dat vind ik vermoeiend. Gelukkig heb ik op loopafstand een stadspark met een ruig stukje dat je zelfs natuur kunt noemen. Ik wandel daar veel en werkelijk: ik fleur dan helemaal op. Quod erat demonstrandum: natuur is heilzaam. Collega’s hoor ik hetzelfde zeggen.

Toch is het niet vanzelfsprekend dat mensen naar buiten gaan. Negen van de tien Nederlanders onderschrijft dat natuur een gunstige werking op de gezondheid heeft, maar 75% brengt minder dan twee uur per week in de natuur door. Dat is niet genoeg, volgens Britse onderzoekers (2019). Zij zeggen dat er pas bij twee uur buiten zijn een groter gevoel van welbevinden ontstaat. Tijd dus om nog maar een keer te schrijven over de heilzame werking van de natuur.

Wat is natuur?

Er zijn talloze definities. Het is ook maar net waar je woont. Een nationaal park met eindeloos bos en hei ligt bij mij om de hoek. Ik ben dus verwend, terwijl een stadsbewoner een strak aangelegd park of industrieel-agrarisch gebied al natuur noemt. En dan heb je ook nog zoiets als meren, plassen en de zee. Het grappige is dat het weinig lijkt uit te maken. ‘In woonomgevingen met meer natuurlijke elementen, zoals groen of water, hebben bewoners minder vaak last van angststoornissen dan in woonomgevingen die weinig natuurlijke elementen bevatten. Ook rapporteren zij een betere algehele gezondheid’, aldus Wageningen University & Research in 2018.

Diezelfde universiteit noteert in 2019 dat je niet eens naar buiten hoeft om je al een beetje beter te voelen: ‘Medewerkers vinden een werkruimte met planten aantrekkelijker dan een ruimte zonder planten. Planten zorgen voor hogere luchtvochtigheid, dragen bij aan een positievere gemoedstoestand, leiden tot meer tevredenheid onder medewerkers over het eigen functioneren en tot minder ziekteverzuim.’ Het verzorgen van die planten door de medewerkers zelf zou het effect zelfs vergroten. Ander onderzoek bevestigt dit. Zo heeft werken in de (moes)tuin ook een heilzame werking.

Tenslotte, uit Amerikaans onderzoek (Ulrich, 1984) bleek alleen al het uitzicht van patiënten op bomen, in plaats van een blinde muur, bij te dragen aan hun herstel. Het onderzoek leidde daar tot de aanleg van zogenaamde healing gardens bij ziekenhuizen. Vooralsnog gebeurt dit in Nederland nauwelijks. Jammer, want we hebben wel degelijk een vergelijkbare traditie. Van de vroegere kruidentuinen bij kloosters tot aan de ziekenpaviljoenen in bosrijke omgevingen. Een positieve uitzondering vormen de zorgboerderijen waar mensen met een beperking ‘ineens’ meer kunnen en beter in hun vel zitten. Dat heeft natuurlijk met meer te maken dan alleen in een groene omgeving zijn. Eigenwaarde, dagritme en sociale contacten spelen ook mee.

Hoe werkt het?

Hiervoor bestaan tal van theorieën en niet allemaal even hard. Er is evolutie. Op de vroegere half open savannen kon de eerste mens zich alleen tegen roofdieren beschermen door tijdig in een boom te klauteren. Ons brein geeft dus nog steeds bij bomen het sein ‘veilig’. Gevolg: dalende hartslag, vertragende ademhaling. Dezelfde conditionering zou ook omgekeerd werken. We gaan niet graag midden op een groot grasveld zitten, maar zoeken de rand op. Een andere theorie gaat van aandachtherstel uit. Onze hersenen interpreteren de natuur als een alomvattend systeem waarin alle beelden, patronen en geluiden samenhangen. De natuur ‘is’ en dringt zich niet op, in tegenstelling tot een werkomgeving. Daar moeten mensen gefocust taken verrichten en andere signalen, zowel vanuit zichzelf als vanuit de omgeving, onderdrukken. Dat slurpt energie. Eenmaal in de natuur hoeven onze hersenen minder hard te werken. Dit gebeurt echter niet wanneer je ‘voor de ontspanning’ televisie kijkt of op je mobiel je Facebook-berichten gaat checken.

Stress verminderen

In 1997 lanceerde wetenschapper Vincent Duindam de term onthaasting. Dat deed hij in de context van een betere verdeling van zorg en werk tussen man en vrouw. Echter, al gauw werd het begrip synoniem voor allerlei vormen van rustiger aan doen. In de natuur zijn past hier naadloos in. Wat levert het je zoal op?

1. somberheids- en angstklachten verminderen;

2. het afweersysteem wordt versterkt doordat de hoeveelheid stresshormoon in je lichaam afneemt en onder invloed van het zonlicht vitamine D aangemaakt wordt;

3. je conditie verbetert door de beweging en je gemiddelde bloeddruk neemt af; neuropsycholoog Erik Scherder promoot al jaren de positieve effecten op de hersenen van wandelen (‘na 1 uur zitten moet je een half uur lopen’);

4. je bent je bewuster van ontmoetingen, simpelweg omdat je minder mensen tegenkomt; vaak gedragen mensen zich in de natuur socialer dan elders;

5. je ademt schonere lucht in;

6. je kortetermijngeheugen verbetert;

7. je hebt meer contact met je eigen lichaam en de elementen;

8. je hebt meer tijd voor reflectie en zonder al die afleiding is de kans groter dat zich aandient wat je écht bezig houdt.

Persoonlijke ontwikkeling

Bij de vroege mens waren natuur en spiritualiteit nauw verbonden. Dat kennen we niet meer, maar wie bewust leeft kan voelen dat de natuur je dichter bij God, het Al, de Bron of hoe je het ook maar noemt, brengt. Van Trigt et al (2003) onderzochten de spirituele waarden van bomen en bos; zie schema.

Heilzame werking van de natuur

Kenmerk	Omvat de elementen:
Bovenzinnelijk	Betreft de gevoelswereld, immaterieel, ontastbaarheid, lastig te verwoorden, etc.
Diepgaande gevoelens	Vervoering, fundamenteel, men voelt dingen die men normaal niet voelt, maakt een diepe indruk, etc.
Levensvragen en zingeving	Zoeken naar verdieping van het bestaan, vragen betreffende de betekenis en de bestemming van het leven, etc.
Contact met het innerlijke	Vergaren van zelfkennis, inzicht in de eigen persoon en het algehele bestaan, ‘tot jezelf komen’, innerlijke harmonie, etc.
Hogere werkelijkheid	Ervaren van overstijgende kracht of werkelijkheid, ontzag, nederigheid, nietigheid, overweldiging, etc.
Ervaring van eenheid	Ervaren van eenheid of verbondenheid met een hogere werkelijkheid, deel uitmaken van een groter geheel, etc.

Coaching

‘Niemand is een binnenmens’, zegt een bekend buitensportmerk. Klopt als een bus. Zonder natuur kan ik niet coachen. Mijn enige gereedschap ben ik zelf en dus moet ik een goede conditie hebben. Daarom wandel en ren ik door het bos. Ik hoef alleen maar op te letten waar ik mijn voeten neerzet. Bij plotse ontmoetingen met dieren sta ik stil. Of het nou een ree is, een mooie vlinder of buizerd die mij vanaf zijn uitkijkpunt in de gaten houdt. Eenmaal thuis en gedoucht, ben ik weer het mannetje. Maar ik doe nog meer. Ik hou van hout. Dat laat ik graag door mijn handen gaan. Dus neem ik voor het houtsnijden wel eens een tak mee. Dan heb ik een ieniemienie stukje natuur thuis. Ook hak ik haardhout. En ik bezit niet eens een kachel. Ik geniet van de zure geur van eiken of de frisse geur van naaldhout. Het houthakken is mijn manier om van al die beeldschermpjes los te komen en te voelen dat ik een lichaam heb.

Uiteraard beveel ik wandelcoaching aan. Door het bewegen in de natuur en door de stiltes die mogen vallen, komen dingen aan de oppervlakte die anders misschien verborgen zouden blijven. Ook ontmoet ik maandelijks een aantal mannen rondom een vuurtje. We zitten aan de oever van een grote rivier. In de ogen van een buitenstaander gebeurt er misschien weinig, maar het tegengestelde is waar. Door het vuurtje, de volle maan en de weerselementen ontstaat een sfeer die áltijd iets brengt.

De natuur is geen panacee, maar dat je zelf het nodige kunt doen om herstel van een dip of een mankement te bespoedigen of die juist te voorkomen, staat voor mij vast. Met of zonder coach.

Jaap Herforth,

06 39627040

jaap@youngmentor.nl